In januari 2017, toen ik 85 was, kwam een vrijwilligster Yvonne van JMW om wekelijks met mij boodschappen te doen. Haar moeder is een Montezinos, en ze wilde graag meer van haar joodse wortels weten. Dus begon ik voor haar te pluizen.
Al gauw kwam ik de Portugese koopman en reiziger Antonio de Montezinos tegen, die zich in 1644 in Amsterdam Aharon Levi noemde. Dat is dus zijn patroniem. Over hem en zijn Marraanse achtergrond staat een helder relaas in Rena Fuks-Mansfeld’s boek De Sefardim in Amsterdam tot 1795 pp. 97-99 (1989). In Esperanca de Israel (1650) door Menasseh ben Israel noemt Antonio zijn vader Ludovicus (Luis) de Montezinos, voorlopig de stamvader. Deze had een oudere zoon Fernando, geboren 1588 in het noord-Portugese Vila Flor, die voor de inquisitie uit Madrid naar Antwerpen ontkwam en aldaar in 1659 als Nieuw-Christen werd begraven. Op last van zijn vrouw werd hij daar heimelijk opgegraven, besneden en ter aarde besteld in het Beth Haim te Ouderkerk a/d Amstel. Diens jongere broer Antonio werd in 1604 eveneens in Vila Flor geboren. De historische achtergrond van de joden in Spanje en Portugal en het marranendom worden uitgebreid en voor de leek goed leesbaar beschreven in de inleiding tot J.J.Vaz Dias’ De Rode Draad, een familiegeschiedenis 1492-1945 (2002).
Ludovicus (Luis) (mijn Mexicaanse schoondochter zei mij dat Luis = Louis, dus …Levy!) werd omstreeks 1550 in Spanje (Montezinos?) geboren en vluchtte voor de Inquisitie naar Vila Flor in Portugal tot die in 1580 ook daar kwam.
De familienaam luidde oorspronkelijk “DE Montezinos”, duidend op de plaats van herkomst aan de Spaanse Costa Brava (bij Blanes!) en betekent in oud-Spaans ‘bergbewoner’. Oorspronkelijk gespeld met de letter ‘z’, later incidenteel met de letter ‘s’. Het is echter wel degelijk dezelfde familie. Verder moet worden opgemerkt dat veel geslachten “Levy Montezinos” als familienaam gebruikten, dus niet meer als patroniem. Nu begrijpt men de naam Isaac Levy Levy Montesinos, d.i. Isaac zoon van Levy van de familie Levy Montezinos.
Bovengenoemde koopman en reiziger Antonio de Luis (Aharon Levi) de Montezinos werd dus in 1604 in Vila Flor geboren. In de jaren 1639-1644 zwierf hij in Zuid-Amerika en was 1639-1641 anderhalf jaar dwangarbeider van de Inquisitie van Cartagena de Indias (nu Columbia). In 1644 bezocht hij Amsterdam en keerde daar openlijk tot het jodendom terug onder de naam Aharon Levy. Hier vertelde hij onder ede dat hij in 1641 de verloren beschouwde rest van de bijbelse stam Ruben had ontdekt. Na zes maanden keerde hij terug naar Zuid-Amerika en vestigde zich in Recife aan de Atlantische Oceaan, de hoofdstad van de NO-Braziliaanse staat Pernambuco, van 1630 tot 1654 een Hollandse kolonie met veel rietsuikerplantages en de oudste joodse gemeenschap in Zuid-Amerika. Daar kregen hij en zijn vrouw Helena twee kinderen: Clara Isaac in 1645 en Isaac Levie in 1647. In 1648 overleed Antonio aldaar.
De naam Montezinos is vooral bekend gebleven door de bibliofiel David Raphael Montezinos (1828-1916) die zijn omvangrijke en unieke collectie boeken en geschriften schonk aan zijn leerschool Ets Haim en deze tot zijn dood beheerde. Deze beroemde biblioheek staat nu bekend als Ets Haim / Livraria Montezinos te Amsterdam (Joden in Nederland in de twintigste eeuw, 2007). Ouderen herinneren zich wellicht de kraam met Italiaans ijs en frites van Montezinos op het Waterlooplein.
Laat ik het hier kort houden en met trots het parenteel van Ludovicus tot Yvonne en haar broer Marcel laten volgen:
(I) Ludovicus (Luis) de Montezinos *c.1550 in Spanje (Montezinos?) – (II) Antonio de Montezinos (in Amsterdam Aaron Levie) *1604 in Vila Flor, Portugal, overl. 1648 in Recife – (III)Isaac Levie Levy Montesinos *1624 Recife – (IV) Raphael Isaac *1641 in Venetie – (V) Mozes Raphael *1691 – (VI) Raphael de Moses *1724 – (VII) David Raphael *1773 – (VIII) Raphael David *1805 – (IX) Jacob Raphael *1834 – (X) Raphael Jacob *1863 – (XI) Salomon Raphael *1896 – (XII) Rachel Montezinos *1932 – (XIII) Yvonne * 1959 en haar broer Marcel * 1962 in Amsterdam.
13 generaties in circa 450 jaar.